Otomatlardan Alışveriş Yapmak Caiz Midir?
Alışverişte asıl olan iradelerin karşılıklı olarak ifadeye dönmesi ve dönen bu ifadelerin birbirlerine paralel (uyumlu) olmasıdır. Bu iradelerimizi ifadeye döküyorsak buna fıkıh dilinde “icap ve kabul” derler ancak icap ve kabulün illa ki sözlü olma şartı yoktur fiili de (hareketlerle) olabilir, asıl olan iradedir. İradenin söze dönmesi icap ve kabul olur. İradenin ifadeye dönmesi bazı kere sözle değil eylemle de olabilir.
Karşınızda bir muhatap olsa ekmeğin fiyatını biliyorsunuz, ekmeği alıyorsunuz parayı oraya koyuyorsunuz, karşıdaki kişi o parayı alıyor ve hiç konuşmadan kasasına koyuyor veya hiç konuşmaksızın ekmeği poşete koyuyor ve size veriyor. Bu şekilde yapılan alışveriş Hanefi fıkhına göre caizdir. Buradaki örneğimizde “karşımda kimse yok” deniliyor.
Aslında o makineyi (sistemi) kuran kimse ürünleri oraya koyduğu zaman arz makamındadır. “Ürünlerin fiyatları budur, bu fiyatı veren kimseye ben bu ürünü satıyorum deyip her daim icap ediyor” demektir. Hatta bunu Anadolu’daki köy bakkalı gibi bir mekanizmaya koymuş, köy bakkalı güvenli olduğundan dolayı hepsini ortaya koymuş, adam parayı vermeden de alabilir ama burada biraz daha farklı bir alan olması hasebiyle daha denetimli ve güven esaslı bir mekanizma kurmuştur.
Parayı veriyorsan o ürünü veriyor, parayı vermiyorsan o ürünü vermiyor. Dolayısıyla bu kişi arz makamında olduğu için, satan kimse aslında önceden o malı satacağına dair icapta bulunuyor demektir. Ürünü almanıza müsaade etmişse parayı verip almanızda hiçbir mahzur lazım gelmez.
