İmam-ı Malik Rahimehullah bu hadis-i şerif’i rivayet ettikten sonra “bu sadece hububata mahsustur, hububatın dışındaki ürünlerde bir insan satın alsa ve ona malik olsa (kendisine ait olsa) henüz teslim almasa bile bir başkasına satmasında herhangi bir mani olmaz. Sadece hububatta bu problem vardır” diyor. İmam-ı Şafii ve İmam-ı Muhammed Rahimehumallah’a göre bu ihtirazi bir kayıt değil, bu bir umum, bütün emvale (mallara) şamildir.
Şafii fıkhı ve Hanefilerden İmam-ı Muhammed Rahimehullah Satışa konu olan bütün mallar (hububat, menkul ve gayrimenkul ayrımı olmaksızın) bir mal satın alındığında teslim alınmadan bir başkasına satılmasının caiz olmayacağını söylüyor. İmam-Ahmed ibn-i Hanbel Rahimehullah’ın birçok rivayetinde “ölçülebilen ve tartılabilen mallarda (buğday, arpa, şeker emsali) bu bir sıkıntıdır ama bunun haricinde metre hesabıyla satılan ürünlerde veya adediyle satılan mallarda ise teslim almadan tasarrufta bir sıkıntı olmayacağını” söylüyor.
Hanefi mezhebinde ise İmam-ı Azam Ebu Hanife Rahimehullah ve mezhepte kabul edilen görüş malların niteliğine göre bu değişmektedir. Şu şekilde bir ayrımı gidiyorlar “Malın helak olması nadir olan mallar, helak olması nadir olmayan mallar olarak.” Bunu da müteahhir ulema “menkul ve gayrimenkul (taşınır ve taşınmaz mallar) olarak” ikiye ayırıyor. Eğer bir mal taşınmaz ise bunun helak olması nadirdir. Fevkalede bir şey olması gerekir. Böyle malları kişi satın alsa daha henüz teslim almadan hakiki veya hükmi teslim gerçekleşmeden ondan tasarruf yapmasında herhangi bir mani yoktur.
Taşınır mallarda (helak olması muhtemel olan, nadir olmayan mallarda) akdin fesholma ihtimaline binaen çünkü siz bir ürünü satın aldığınızda teslim almadan önce satıcının elinde o mal telef olsa, helak olsa aranızdaki akit biter. Bu sebeple satış yaptığınızda teslim etmekle mükellef olduğunuz malı teslim etme imkanınız elinizden kalkar. “Akdin fesholması ve bu kişinin aldanması” oluşmasın diye helak-ı nadir ve helak-ı gayri nadir şeklinde mesele ikiye ayrılmıştır.
Hanefi mezhebinde ve Mecelle’de fetva “menkul ve gayrimenkul (taşınır ve taşınmaz mallar)”
olarak ikiye ayrılmışken daha sonradan tadil heyeti Malikilerin görüşünün daha yaygınlık kazanması (hububat mal olmamak kaydıyla) satın alındığı zaman kabzetmeden tasarrufuna fetva vermişlerdir. Bu konu ictihadi bir konudur ve Müctehid imamlarımızın farklı mütalaaları vardır. Daha sonradan gelen fukaha bu konuda biraz daha esnek davranmıştır.
Buradaki problem adiyeti sizde olmayan bir malı satmanızdır. Bu noktada Efendimiz Aleyhisselat-u Vesselam “Sahip olmadığın bir malı satma” buyuruyor. Sahip olmadığın bir malı satma noktasında iki akit türü istisna edilmiştir, bu genel kuralın dışında bırakışmıştır.
1-)”Selem” diye tabir ettiğimiz satım akdidir. Bu genel kurala aykırı olarak meşru olmuş bir akit yapısıdır ki kaynaklarımızda Efendimiz Aleyhisselat-u Vesselam’ın izni olduğu, bunun caiz olduğu beyan ediliyor.
2-)Sipariş akdi.
Bu iki akdin dışında aidiyeti sizde olmayan bir ürünü satma imkanınız olmaz.
Bunun yolu internet üzerinden yapılan alışverişlerde “selem” yoluyla yapılabilir. O zaman selem akdinin şartlarını aramamız gerekir. En başta paranın peşin olması ve malın misli mal (piyasada her daim bulunabilen mallardan) olabilmesidir. Eğer selem şartları bulunmuyorsa o zaman kendi namına değil o kişi namına satış yapmalıdır. Ortada “iki akit mi var yoksa tek akit mi var” bakılır. O yüzden burada eğer böyle bir işlem yapılıyorsa bu konuyla iştigal eden kardeşlerimizin buna dikkat etmesi gerekir.
